نقش علم و فناوری در روابط سیاسی آمریکا و کوبا (٢)

مقاله زیر به قلم سرگیو جورج پاسترانا در تاریخ ۳۰ مارس ۲۰۱۵ در سایت دیپلماسی علم منتشر شده است. نویسنده از پیشگامان روابط علمی امریکا با کوباست و در تدوین اولین تفاهم نامه علمی میان این دو کشور که در سال ۱۹۸۰ امضا شد مشارکت داشته است:

میزبان کوبایی همچنان اطلاعاتی را به میهمانان امریکاییشان در مورد توسعه جامعه علمی کوبا و واقعیت‌های جامعه کوبا در دهه ۱۹۷۰دادند. همراهان کوبایی قصد نداشتند این بازدید را به نمایشی تبدیل کنند و به جای آن می‌خواستند اجازه دهند که محققان بازدید کننده بیشترین زمان را در مجموعه‌ها و در تعامل با شرکایشان باشند. اما به هر حال محققان امریکایی اطلاعات کمی در مورد کوبا داشتند و پروپاگاندا به عنوان یک نتیجه از منازعات سیاسی در بین آنها وجود داشت( این چیزی است که هنوز هم وجود دارد.) و لذا لازم بود که دانشمندان امریکایی حداقل برخی بینش‌ها را نسبت به تاریخ کوبا و نهادهایش بدست آورند.
به عنوان یک نتیجه، مهمان آمریکایی زمانی را در دفاتر مرکزی آکادمی، موزه تاریخ طبیعی، دانشگاه هاوانا و موزه شهر هاوانا سپری کردند.
اولین بازدید یک موفقیت برای مقامات اسمیتسونیان در نظر گرفته شد که آن را می‌توان در گزارش‌های آرشیوی آنها دید. دیلون ریپلی ، پرنده شناسی که پس از آن دبیر اسمیتسونیان بود، پس از سفر به اعضای کنگره این طور بیان کرد که “از نقطه نظر اسمیتسونیان این سفر بسیار موفق بود، و فرصت‌های مهم برای کارکنان ما در بازدید از پیشرفت‌های علمی و وضعیت مجموعه‌های آنها فراهم کرد. … ” جزئیات جالبی از یادداشت‌هایی که در دفتر معاون وزیر علوم بلافاصله پس از این دیدار رد و بدل شد وجود دارد: هزینه نهایی توسط اسمیتسونیان برای یک گروه از محققان ایالات متحده برای یک هفته سفر به کوبا اختصاص داده شد تنها ۹۳۸۸ دلار بود.
این بازدید راه را برای دعوت از یک هیئت از آکادمی کوبا در سال بعد برای بازدید از واشنگتن باز کرد. رئیس آکادمی- هماتوکریت تورس ویلفردو-رهبری هیئت کوبایی را داشت. او در خط مقدم ایجاد موسسات تحقیقات علمی کوبا بوده است. تحت نظر مرکز ملی کوبا برای تحقیقات علمی امکاناتی برای ایجاد یک موسسه و آزمایشگاه چند رشته‌ای برای مطالعات دانش‌آموختگان کارشناسی ارشد در چند شاخه علمی در سال ۱۹۴۶ ایجاد کرد. تورس در گروه تحقیقاتی اول فعال شد که در نهایت به یک مرکز جدید بالغ تبدیل شد. در اواخر دهه ۱۹۷۰ و دهه ۱۹۸۰ شش یا هفت مرکز کوبایی توسعه یافته در تحقیقات زیست پزشکی پیشرفته در نتیجه فعالیت‌های این مرکز ایجاد شد.
هیئت نمایندگی کوبا از چند نفر از همکاران بازدید قبلی تشکیل شده بود. اگر تاکید بازدید اول در پیدا کردن همتایان برای محققان علاقمند به همکاری در هر دو طرف بود ، در بازدید دوم هیئت کوبایی قصد فراهم کردن زمینه‌های عمومی برای فعالیتهای طولانی مدت‌تر را داشت.
در این زمان ریپلی به طور مستقیم در مبادلات وارد شده بود. او که خود یک پرنده شناس بود، چندین سال بود که با مونرو آشنا شده بود. در طول این سفر، ریپلی بیشتر وقت خود را در بحثها با مورنو به سر برد.
این بازدید یک موفقیت بود و زمینه را برای رویارویی‌های دیگر آماده کرد. هیئت کوبایی به محض اینکه به پشت درهای هاوانا رسید مشغول آماده سازی زمینه سفر ریپلی به کوبا و مقدمات امضا نوعی توافق بلند مدت برای ترسیم ادامه رابطه شدند. این موافقت نامه به دنبال ترسیم رابطه‌ای فراتر از مبادلات گاه به گاه نامه‌ها بود.
در اوایل سال بعد، سیمونس برای آماده سازی بازدید ریپلی به هاوانا رفت و در این سفر ریپلی و نویسنده متن حاضر پیش نویس یادداشت تفاهم را آماده کردند. این سند توسط مشاوران حقوقی در هر دو طرف مورد بررسی قرار گرفت و برای هر دو دولت غیر الزام آور شود مشخص شد. این سند، یک سند بسیار ساده است،که هنوز برای بیش از نیم قرن زمینه‌ای مشترک را برای یک رابطه علمی مورد اعتماد و مستمر میان دو نهاد برای به اشتراک گذاری پیوندهای علمی فراهم می‌کند.
در ماه اوریل ۱۹۸۰ ریپلی از اکادمی کوبا بازدید کرد. در این بازدید نویسنده متن ریپلی را همراهی می‌کرد. ریپلی در طول یک هفته سفرش با اکادمی کوبا و فعالیت‌های تحقیقاتی آن آشنا شد و در رویدادهایی که بخش بین الملل شورای حفاظت از پرندگان کوبا ایجاد کرده بود حضور یافت. و با معاون رئیس جمهور خوزه رامون فرناندز و عضو شورای امور خارجه گیلرمو گارسیا فریاس ملاقات کرد.
ریپلی و Sáenz تفاهم نامه را امضا کردند، و در آن بر نیاز به دانشمندان برای افزایش درک درست از یکدیگر تاکید کردند. متاسفانه در طول اقامت ریپلی سفارت پرو در هاوانا مورد حمله قرار گرفت و یک نگهبان در این حمله کشته شد، این حادثه بخشی از همکاری‌های فی مابین را تحت تاثیر قرارداد. در سال بعد، یک دولت جمهوری خواه در واشنگتن به قدرت رسید، و برای بیش از یک دهه رابطه‌ای که با پشتکاری قابل ملاحظه ساخته شده بود، کاهش یافته و در نهایت به توقف درامد.
در سال ۱۹۸۵، کالینور ، معاون رئیس اسمیتسونیان ، که برای تامین وجوه خصوصی لازم برای حفظ مبادلات اولیه با کوبا کمک کرده بود، از آکادمی بازدید کرد، و در مورد برنامه ریزی برای ادامه مبادلات بحث و گفتگو کرد.کالینور و دبیر جدید، رابرت مک کورمیک آدامز جونیور، که ریپلی پس از بازنشستگی خود در سال قبل او را جایگزین خود کرده بود، تلاش کردند تا حمایت وزارت خارجه امریکا را برای حفظ حقوق استیمونسیان در مبادلات علمی با پژوهشگران کوبایی بدست آورند. اما رشد فزاینده شعار‌های دولت ریگان تلاش های آنها را بی نتیجه گذاشت. در گزارش ۱۹۸۵ فعالیت‌های بین المللی اسمیتسونیان، تنها یک صفحه به کوبا اختصاص داده شده است، و در آن را تنها به طور خلاصه به این نشست اشاره شده است. وضعیت در زمان دولت جورج اچ دبلیو بوش، و تا سال ۱۹۹۲ که تماس‌ها از سر گرفته شد بهبود نیافت. در ماه ژانویه، به دعوت وین اسمیت، استاد مطالعات آمریکای لاتین که در آن زمان در دانشگاه جانز هاپکینز بود، یک هیئت از دانشمندان کوبا از اسمیتسونین برای شرکت در یک میزگرد درمورد تنوع زیستی بازدید کردند.
این برنامه توسط موزه ملی تاریخ طبیعی ایالات متحده – تحت برنامه تنوع زیستی آن- میزبانی شد و مورد حمایت مدیر بخش تنوع زیستی موزه ملی تاریخ طبیعی، مدیر موسسه علوم دریایی در دانشگاه هاوانا، مدیر باغ گیاه شناسی ملی، پرنده شناس انجمن باغ وحش های کوبا، موزه ملی تاریخ طبیعی کوبا، مدیر مرکز کوبا در تنوع زیستی در موسسه محیط زیست و سیستماتیک، معاون مدیر موسسه Oceanology، کمیسیون ملی در مورد محیط زیست و نویسنده قرار داشت. این گروه در مورد الترناتیوها در مورد ادامه فعالیت ها در حمایت از مجموعه های تاریخ طبیعی ، سفرهای اکتشافی مشترک، و تحقیقاتی مشترک گفتگو کردند.
در طول دهه ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰، بسیاری از فعالیت‌های دیگر با اسمیتسونیان از طریق کانال‌های مختلف پیگیری شده بود، از جمله همکاری در تاریخ علم، ارتباط با موزه هنر- ایجاد شده توسط جیمز ارلی در اسمیتسونیان- و ارتباط بین موزه ملی سرخپوستان آمریکا و بنیاد خیمنز آنتونیو برای طبیعت و بشر.
از این شروع جدید فعالیت‌های دیگر بسیاری اغلب توسط همان متخصصانی که دهه‌ها مشغول فعالیت در این راه بودند ایجاد شد. دانش بیشتری در امریکا در مورد کوبا به وجود آمده است. در سال ۱۹۹۸، نویسنده این فرصت را داشت تا رئیس اکادمی کوبا را در بازدید از موزه ملی تاریخ طبیعی امریکا همراهی کند. در آن جا یک پنل از چند دانشمند آمریکایی و کوبایی حضور داشتند و در مورد طیف کاملی از تحقیقات مشترک بین کشور‌ها بحث و گفتگو می‌کردند.
علاوه بر آنکه تفاهم نامه اسمیتسونیان و آکادمی کوبا که در سال ۱۹۸۰ امضا شده بود همچنان موثر بود، در سال ۱۹۹۴ آکادمی تفاهم نامه‌ای با باغ گیاه شناسی نیویورک امضا کرد، و چند سال بعد، تفاهم نامه‌ای با شورای پژوهش علوم اجتماعی امضا کرد. تفاهم نامه دوم مبادلات پژوهشی را نه فقط در علوم اجتماعی و اقتصادی بلکه در علوم طبیعی و محیط زیست اجازه می‌داد. در نهایت، در سال ۲۰۱۳، یک تفاهم نامه جدید بین آکادمی کوبا و AAAS برای ادامه مسیر این تماس‌ها و تبادلات علمی به امضا رسید.
در طول تمام این سال‌ها، آکادمی کوبا و آکادمی ملی علوم ایالات متحده درک مشترک داشته اند، و اقدامات مشترکی برای پیشبرد تاثیر علم در امور جهان از طریق فعالیت‌های مستقر در سازمان‌های چند جانبه بین‌المللی مانند شورای بین‌المللی علوم ، مشارکت بین اکادمی ، شبکه InterAmerican آکادمی علوم، و شبکه های مربوطه به خود در مراکز تعالی و جوامع علمی تخصصی انجام داده‌اند. همه این ابزار‌ها به نفع تداوم ارتباطاتی است که پایه‌های لازم را برای تحقیقات مشترک فراهم می‌کنند، به طوری که دانشمندان و پژوهشگران می تواند در پروژه‌های بلند مدتی که به تولید دانش جدید کمک می‌کند درگیر شوند. با این حال، اگر همچنان تمام این مبادلات به طور انحصاری توسط صندوق خصوصی حمایت شود، آنها می‌توانند تنها به آرامی حرکت کنند و در گام های کوچک پیشروند.
در دهه‌های اخیر، جوامع علمی کوبا و ایالات متحده از طریق راه‌های مختلفی گرد هم آمده اند و در مورد پیشبرد تحقیقات مشترکی که برای تامین منافع بهتر هر دو کشور، مردم و جوامع لازم است توافق کرده‌اند. آنها این نکته را در تعدادی از مقالات نیز روشن کرده اند، اما وضعیت تحریم‌های موجود محدودیتی است که نمی توان آن را نادیده گرفت.

با همکاری یکدیگر، این دو جامعه علمی می تواند یک نیروی توانمند برای ظرفیت سازی را در جای دیگر ایجاد کنند. نقاط قوت ترکیب یافته می‌تواند همکاری‌هایی را ایجاد کند که زمینه جدیدی را برای اثرگذاری فوق العاده فراهم کند. یک مثال از دستاوردهای اخیر شامل همکاری در مورد بیماری همه گیر ابولا در غرب آفریقا می باشد. پزشکان و پرستاران کوبایی که به خوبی برای مقابله با فجایع و بیماری‌های همه گیرآموزش دیده مانند سایر افراد از کشورهای دیگر و سازمانهای غیر دولتی تحت رهبری امریکا از گسترش نمایی این بیماری جلوگیری کردند. هر چند که هنوز استنتاج نتایج قطعی خیلی زود است اما در صورت عدم حضور پزشکان و پرستاران کوبایی و امکانات بیمارستانی امریکا ممکن بود نتایج بدتری در این مورد به وجود آید.
در طول این سال‌ها، هر زمان که اجازه داده شده است تا همکاری‌ها با حسن نیت ادامه پیدا کند، پیوندهای علمی امریکایی- کوبایی نتایج خوبی را تولید کرده‌اند. با این وجود اگر در نهایت روابط علمی دو کشور بخواهد واقعا پربار باشد، تلاش‌های جدید باید در لوحی نانوشته و در ورژنی جدید از روابط دوجانبه پیگیری شود.
بدون شک، پس از گذشت بیش از نیم قرن عدم روابط دیپلماتیک، مسائل مختلفی وجود دارند که نیاز است بین دو کشور حل شوند. و بسیاری در مخالفت با گرم تر شدن روابط استدلال می‌کنند مگر آنکه فلان مراحل اولیه انجام شود. اما علم شایسته‌گی داشتن یک شانس را دارد. تحقیقات مشترک تقریبا در هر زمینه‌ای تنها می‌تواند برای بهترین اهداف و نیازهای هر دو کشور کار کند و باید بدون هیچ پیش شرطی مورد توجه قرار گیرد. شواهد به شدت نشان می‌دهد که تحقیقات علمی مشترک کوبایی- آمریکایی می‌تواند فرصت هایی را برای پیشرفت و ظرفیت سازی در هر دو کشور و دیگر نقاط فراهم کند.
با این حال، چنین روندی، نیازمند مجوزهای عمومی است که بر بسیاری از جنبه های تحریم غالب باشد، محدودیت‌های مختلف را( به عنوان مثال در بانک‌داری، امور مالی، گمرک‌ها، سفرها و …) برای فعالیت‌‌های تحقیقات علمی در هر دو کشور کاهش دهد، و مهمتر از همه به طور اساسی نگاه ها را تغییر دهد. حداقل در عرصه علم، ما باید قادر به پیدا کردن راه‌های خلاقانه برای مشارکت در همکاری‌های تداوم یافته باشیم که می‌تواند برای ما بسیاری از راه حل ‌های مورد نیاز در مشکلات فوری جهانی که بر روی هر دو کشور اثر گذارند را به همراه داشته باشد. این تلاش‌های مشترک علمی می‌تواند به ساخت پل‌‌های محکمی از شناخت در سرتاسر شکاف سیاسی موجود کمک کند.

برگردان: فاطمه فهیمی

برگرفته از:  دیپلماسی علم و فناوری