نقش علم و فناوری در روابط سیاسی آمریکا و کوبا (۱)
مقاله زیر به قلم سرگیو جورج پاسترانا در تاریخ ۳۰ مارس ۲۰۱۵ در سایت دیپلماسی علم منتشر شده است. نویسنده از پیشگامان روابط علمی امریکا با کوباست و در تدوین اولین تفاهم نامه علمی میان این دو کشور که در سال ۱۹۸۰ امضا شد مشارکت داشته است:
در ۱۷دسامبر ۲۰۱۴ رئیس جمهور کوبا و امریکا – رائول کاسترو و باراک
اوباما- در یک لحظه باور نکردنی اعلام کردند که از سیاست‌هایی که برای بیش
از نیم قرن آنها را دنبال می‌کرده‌اند خارج شده‌اند. بیانیه‌ای که خبر از
برقراری روابط دیپلماتیک کامل میان دو کشور می‌داد، هنوز به صورت یک اثر
تاریخی است و محقق نشده است. هر دو دولت گفته‌اند که این فرایند آغاز شده
است، اما ممکن است که زمان ببرد. این یک فرصت استثنایی است، اما تنها یک
چشم انداز جدید جسورانه در هر دو طرف می‌تواند موجب موفقیت آن شود.
اگرچه در تمام این سالها این اولین باری است که دو دولت قصد تجدید روابط
کامل دیپلماتیک را اعلام کرده‌اند، اما در گذشته نیز تلاش‌هایی در هر دو
طرف برای ایجاد روابط سازنده وجود داشته است. متاسفانه، این تلاش‌ها همیشه
از خط خارج شده است. با وجود روابط ضعیف دیپلماتیک، موسسات علمی به مدت
طولانی در ایالات متحده و کوبا راه‌هایی برای همکاری با هم پیدا کرده‌اند.
کار پژوهشگران با توسعه های علمی کوچک به پیشرفت دانش کمک می‌کند. اگرچه
فرایند علمی توسط عناصر اقتصادی، اجتماعی و سیاسی محدود شده است، اما
تحقیقات پایه مقیاس زمانی و مکانی مختص به خود را دارد.
همکاری بین
ایالات متحده و نهادهای علمی کوبا به صورت جدی از اواسط قرن نوزدهم آغاز
شد. و به طور عمده بین موسسات اسمیتسونیان (در سال در واشنگتن دی سی۱۸۴۶
تاسیس شده) و بخش علمی جامعه اقتصادی دوستداران کشور (تاسیس در سال ۱۷۹۳ )،
و همچنین آکادمی سلطنتی پزشکی، فیزیکی، و علوم طبیعی (تاسیس در سال ۱۸۶۱
)در هاوانا صورت گرفته است. در طول دهه‌های بعد چندین موسسه دیگر از دو
کشور در این همکاری درگیر شدند.
مبادلات منظمی از نامه‌ها، اسناد،
ادبیات علمی، و نمونه‌هایی از این دست بین برخی از بنیانگذاران نهادهای
علمی کوبا و ایالات متحده به ویژه بین فیلیپه پوی در هاوانا و جوزف هنری و
به خصوص-اسپنسر بیرد طبیعت شناس- منشی دوم موسسه اسمیتسونیان- رخ داده است.
مکاتبات آنها- و سایر طبیعت‌گرایانی که از آنها پیروی کرده‌اند- چندین دهه
ادامه داشته است و در بایگانی اسمیتسونیان و آکادمی علوم کوبا نگه داشته
شده است. پوی، هنری، و بیرد پدران یک سنت هستند که تا به امروز ادامه دارد و
به قول دانشمندان دو کشور تلاش شده تا دانش بیشتری از طریق به
اشتراک‌گذاری ایده‌ها، آزمایش و نتایج به دست آید. لذا زمانی که دو آکادمی
ملی علوم ایالات متحده و آکادمی کوبا در اوایل دهه ۱۸۶۰ ایجاد شدند،
پیوند‌هایی بین برخی از اعضای موسسش از قبل وجود داشت.
این سنت تا نیمه
اول قرن بیستم ادامه یافت. با این وجود، سرمایه‌گذاری آمریکا در کوبا از
قرن نوزدهم عملا به مزارع بزرگ و کارخانه‌های تولید شکر محدود شد. موسسات
علمی، در میان آنها آکادمی کوبا، پشتیبانی کمی دارند و و نمایه اجتماعی کم
بود. کوبا به زمین آزمایش برای بسیاری از محصولات صنعتی ایالات متحده تبدیل
شد، بنابراین فن‌آوری و نوآوری راه خود را از آغاز به طور کامل در بازار
کوبا یافت، اما هیچ یک از پژوهش‌های آنها با مشارکت کوبا صورت نگرفت.
هاوانا در بسیاری جهات دومین شهر پیشرفته نیمکره شمالی پس از نیویورک شد،
اما تقریبا هیچکدام از این پیشرفت‌ها هیچ پس زمینه محلی و یا ارتباط طبیعی
با بقیه اقتصاد و جامعه این کشور نداشتند.
با وجود محدودیت برای
تحقیقات خلاق علمی، برخی از دانشمندان کوبا همکاری‌های خود را با طبیعت
گرایان برجسته آمریکایی از طریق همکاری در انتشارات و شرکت در اکتشافات
مشترک ادامه دادند.
مطالعات تاریخ طبیعی و اکتشافات جغرافیایی عمدتا
توسط دانشمندان به صورت فردی، با حمایت کم دولت و با عدم تضمین ادامه کار
صورت گرفت. پژوهش‌های آزمایشگاهی در کوبا به طور عمده به تعداد کمی از
ایستگاه‌های تجربی کشاورزی و تعداد بسیار کمی موسسات پزشکی محدود شده بود.
امکانات پژوهشی بسیار کم بود و بسیار بد سرمایه‌گذاری شده بود به طور که
وقتی که در سال ۱۹۵۰ از بانک بین‌المللی توسعه و بازسازی( وابسته به بانک
جهانی) برای ارزیابی امتیاز وام قابل تعلق به کوبا اعزام شده بودند چنین
گزارش دادند که ” توسعه اقتصادی کوبا نیازمند امکانات تحقیقات میدانی و
آزمایشگاهی موثراست. اما گروه اعزامی نمی‌تواند آزمایشگاه تحقیقات کاربردی
مناسبی را پیدا کند. “
پس از سال ۱۹۵۹ که شکاف بین کوبا و ایالات متحده
از هم جدا زیاد شد، مقامات کوبا یک مسیر مستقل به سمت توسعه را انتخاب
کردند. و بر این اساس تلاش‌های فوق‌العاده‌ای در آموزش و پرورش شروع کردند،
و همچنین یک حرکت پایدار برای ساخت یک تاسیسات علمی قوی را آغاز کردند. از
سال ۱۹۶۲، آکادمی کوبا عملکرد مشابهی به شورا‌های علم وفناوری ایجاد شده
در چندین کشور آمریکای لاتین پیدا کرد، و سه دانشگاه دولتی موجود در همان
سال تجدید سازمان شد. مدارس جدید مهندسی، پزشکی، و کشاورزی، تاسیس شد و
بسیاری از موسسات تحقیقات علمی در چندین رشته سازماندهی شد.
تقریبا
بیست سال بعد، در اواخردهه ۱۹۷۰، کوبا در موقعیتی بود که از مطالعات تولید
شده توسط محققان پیشگامش و دولت از هنر و امکاناتی که برای ترویج تحقیقات
ساخته بود بهره‌مند شود. کوبا شروع به تولید نتایج علمی کرد که چندین محصول
پیچیده، عمدتا در زمینه‌های دارویی و تجهیزات پزشکی فنی داشت. چرخه علم و
تکنولوژی-نوآوری-تولید به صورت محلی برای اولین بار کامل شده بود.
در
طول تلاش‌های اولیه برای توسعه بنیان‌های علم ملی کوبا، کوبا دانشجویان
بسیاری را به خارج از کشور و به خصوص به کشورهای اروپای شرقی سوسیالیستی
برای تحصیلات دانشگاهی، و برای آموزش‌های دوره دکترا و فوق دکترا فرستاد، و
صدها نفر از مشاوران فنی و علمی را در بازگشت دریافت کرد، اما کوبا همچنان
از دانشمندان و محققان بسیاری از کشورهای دیگر استقبال کرد و مبادلات علمی
خود را با موسسات بسیاری از سراسر جهان حفظ کرد. رهبران علمی کوبا
کارشناسی ارشد و درجه دکترا خود را در چند کشور دیگر، از جمله حتی در
ایالات متحده اخذ کرده‌اند. چند دانشمند ایالات متحده در توسعه بنیان‌های
علمی کوبا، از طریق بازدید از کوبا، پژوهش‌های مشترک و ایده‌های جدید کمک
کرده‌اند.
با این حال، در اواسط دهه۱۹۷۰، به منظور ساخت یک پل علمی
پایدار بین کوبا و ایالات متحده، ابلاردو مورنو – یک دانشجو و پیرو کارلوس
دلا تره هورتا که عضو آکادمی کوبا، مدیر باغ وحش ملی کوبا، و عضو برجسته
بسیاری از سازمان‌های وحش ملی و بین‌المللی بود- تماس اولیه را با تئودور
رید ، مدیر باغ وحش ملی آمریکا در واشنگتن برقرار کرد. آنها شروع به بحث در
مورد امکان برنامه‌های مبادلاتی بین اسمیتسونیان و آکادمی کوبا کردند.
مورنو یک مکاتبه کننده ساعی بود و برای سالها یک بازدید کننده ممتاز از
اسمیتسونیان بوده است، و او به عنوان دوست و همکار دبیر سابق آنجا الکساندر
وتمور تا حدود سال ۱۹۷۳ بود.
شواهد اولیه از تلاش های آمریکا در پل
سازی از تفاهم۲۹ نوامبر در ۱۹۷۷ میآید- این تفاهم در حال حاضر در بایگانی
اسمیتسونیان موجود است. که در آن راس سیمونز ، از دفتر معاون وزیر علوم، از
جلسه ای با نمایندگان بنیاد ملی علوم (NSF ) گزارش می‌دهد که در آن اولین
بازدید یک هیئت اسمیتسونیان از کوبا مورد بحث و برنامه‌ریزی قرار گرفته
است.
این یادداشت نشان می‌دهد که در بعضی نقاط در طول سال‌های اولیه
دولت کارتر، حتی NSF برای برقراری ارتباط با برخی از سازمان‌های ملی کوبا
به منظور تامین مالی برنامه‌های مشترک تحقیقاتی فکر کرده بود، و این که NSF
می‌خواسته اطمینان حاصل کند که این حرکت جدید به سمت تفاهم با آکادمی
کوبا، اسمیتسونیان را شریک منحصر به فرد آمریکایی آن نمی‌سازد.
در
اواخر سال ۱۹۷۷، مورنو به مقامات کوبا اهمیت تجدید ارتباط میان آکادمی کوبا
و اسمیتسونیان را تاکید کرد. این روابط تحت رهبری معاون وزیر علوم دیوید
کالینور و با مساعی جمیله سیمونس صورت می‌گرفت که قرار شد در اوایل سال
۱۹۷۸ نمایندگان اسمیتسونیان یک بازدید غیر دولتی از کوبا داشته باشند. در
واقع، قرار شد سفر به طور کامل از منابع خصوصی تامین شود.
در آن زمان،
آکادمی کوبا مسئولیت داشت که مشارکت‌های همترازی را با چند موسسه امریکایی
ایجاد کند. آکادمی کوبا در نقش مشورتی خود، و به عنوان نماینده جامعه علمی
ملی، آن همتراز آکادمی ملی علوم ایالات متحده بود. و با توجه به نقشش به
عنوان هماهنگ کننده و تسهیل کننده شبکه یکپارچه جوامع علمی ملی، او همچنان
شریک طبیعی انجمن آمریکایی برای پیشرفت علم (AAAS) بود. از سویی او به
عنوان بدنه ملی دولتی مسئول هماهنگی فعالیت‌های مرتبط با سیستم ملی برای
علم و فن‌آوری بود که از برخی جهات مسئولیت‌هایش مشابه NSF بود. و در
نهایت، به عنوان سازمان دهنده اصلی و مدیر موزه های علمی، باغ وحش، و
آکواریوم، آکادمی کوبا در بسیاری جهات عملکرد آن معادل اسمیتسونیان بود.
اکادمی کوبا به علت آخرین حکمی که بر شمرده شد، طبیعی بود که باید به
دنبال ارتباط با توسعه یافته ترین موسسات موجود باشد. علاوه بر‌این،
پروژه‌های بلند پروازانه‌ای در این راه به منظور توسعه یک پارک وحش ملی
جدید و یک باغ گیاه شناسی ملی وجود داشتند. هر موسسه با تجربه در این زمینه
یک شریک مطلوب برای تبادل علمی بود.
آکادمی کوبا با یک برنامه زمانی
موافقت کرد و متعهد شد هماهنگی ملی لازم را برای دعوت از هیئت دانشمندان
اسمیتسونیان انجام دهد، و رید درگیر مشارکت با موزه ملی تاریخ طبیعی ایالات
متحده شد .در اواخر سال ۱۹۷۷، تقریبا همه چیز آماده بود تا این روابط تحقق
یابد. همانطور که برنامه‌ریزی شده بود، اولین بازدید در اوایل ۱۹۷۸ صورت
گرفت.
این مهم است که به این نکته توجه داشته باشید در اینجا تماس شخصی
بین محققان صورت گرفت و بهره‌وری فوق العاده‌ای از بازدید اول بدست آمد.
این هیئت از دانشمندان اسمیتسونیان در ۲۶فوریه ۱۹۷۸ به هاوانا وارد شدند، و
برای یک هفته در آنجا ماندند. قبل از بازدید، آکادمی کوبا لیستی از محققان
و زمینه‌های تجربه و تخصص آنها دریافت کرده بود و شناسایی همتایان کوبایی
را برای میزبانی از آنها را آغاز کرده بود. در حالی که محدودیت زمانی سفر
مانع بسیاری از بازدیدهایی شد که میزبان کوبایی در نظر گرفته بود و همچنین
مانع بحث در مورد پروژه‌های بلند مدت ممکن میان همتایان شد اما در واقع،
بسیاری از میزبان و همتایان روابط پربار و همکاری‌های مشترک را برای سالها
ادامه دادند.
اولین نتیجه چاپ شده از بازدید از قلم پورتر کیر ، و پس
از آن مدیر موزه ملی تاریخ طبیعی آمریکا بدست آمد. به او دسترسی به مجموعه
سانچز رویگ از فسیل‌های دریایی کوبا از طریق آملیا بریتو ، معاون مدیر
موسسه زمین شناسی و فسیل شناسی اعطا شد. این مجموعه تاریخی منحصر به فرد
نیازمند به یک متصدی بود که بتواند در آن تجدید نظر تخصصی انجام دهد. از
طریق یک موافقتنامه وام، کیر مطالعه بر روی مجموعه سانچز رویگ را آغاز کرد،
آن را با مجموعه معادل کارائیب مقایسه کرد،. تجدید نظر قطعی از فسیل‌های
Spatangoid Echinoids کوبا در سال ۱۹۸۵ منتشر شده است. این یک مثال عالی
است که اهمیت این نوع روابط را در تقویت موسسات علمی نشان می‌دهد.
برگردان: فاطمه فهیمی
برگرفته از: دیپلماسی علم و فناوری
