نقش سازمان های در حال توسعه در دیپلماسی علم محور قرن بیست و یکم

اشاره: مقاله زیر به قلم واگان سی. تورکیان در تاریخ ۳۰ ژوئن ۲۰۱۵ در سایت sciencediplomacy منتشر شده است. این مقاله با بررسی چند نهاد و سازمان ملی و بین المللی مرتبط با دیپلماسی علم و فناوری، نقش آنها را در دنیای نوین واکاوی می کند:

 

مجله ی امور خارجه ضمن انتشار مقاله ی “کم توجهی به علم: چرا دیپلماسی و علم به یکدیگر وابسته هستند؟” به قلم رادنی نیکولز، برای نخستین بار به طور علنی روی موضوع دیپلماسی علم محور تمرکز کرد. اما این مقاله تنها بخشی از روند رو به رشد این مجله ی بسیار معتبر و توجهات روزافزون ناشر آن یعنی شورای روابط خارجی که یکی از نهاد های مهم سیاست خارجی است محسوب می گردد. در طول دهه های گذشته بررسی های این شورا در خصوص علم و فناوری با تهیه ی مقاله های متعدد در زمینه ی ارتباط بین علم، فناوری، و امور خارجی به طور چشمگیری افزایش یافته است. رهبری افکار به این شیوه ، منعکس کننده ی تغییر جهت گسترده ای در تفکر درون سازمان های جهان در مورد اهمیت تلفیق هر چه بیشتر محافل علمی و دیپلماسی به سبک های نوین می باشد.
در خصوص این که ژاپن چگونه می تواند مهارت های علمی و فناوری را وارد حوزه ی سیاست خارجی خود کند، یک کمیته ی بلند پایه به ریاست وزیر امور خارجه ی ژاپن پانزده راه کار پیشنهادی ارائه کرد. با وجود این که بسیاری از این راه کارها از جمله تصویب جایگاه مشاور علمی وزیر امور خارجه قابل پیش بینی بود اما تعدد راه کارها ، روش های جدیدی را تعیین می کردند که می توانند موقعیت علوم ر ا برای تحقق اهداف سیاست خارجی ارتقا بخشند.. این گزارش به تنهایی نشان دهنده ی نقطه ی عطف در هر سازمانی است که به دنبال به روز رسانی توانمندی های خود در رویارویی و شکل دهی چالش های این قرن کماکان نوظهور می باشد.
در آن سوی اقیانوس آرام، آکادمی ملی علوم در ایالات متحده ارزیابی خود از وضعیت علوم در آن کشور را منتشر کرد. گزارش آنها با عنوان” دیپلماسی قرن بیست و یکم: ایجاد فرهنگی از علم و فناوری در سراسر وزارت امور خارجه” بر اساس گزارش بسیار مهم سال ۱۹۹۹ می باشد که علاوه بر مسائل دیگر، محل سازمانی را برای مشاور علمی و فناوری وزارت امور خارجه تثبیت نمود. بیست و هفت راه کار پیشنهادی حوزه ی وسیعی را پوشش می دهد. با وجود این که یکی از با سابقه ترین نهادهای دولتی ایالات متحده در زمینه ی علم و فناوری پیشرفت خیره کننده ای داشته است هنوز قدم های بیشتری باید برداشته شود تا سطح علم و فناوری را به عنوان عنطر اصلی سیاست خارجی آمریکا افزایش دهد.
دو گزارش اخیر اهمیت وزارت های امور خارجه را به عنوان ابزار مهم دیپلماسی علم محور مشخص می کند. این دو نهاد مرتبط با امور خارجی همانند همتا های خود در سراسر دنیا اغلب محافظه کار و تا حدودی انعطاف پذیر هستند که به جای تمرکز بر تغییر ، ثبات را الگوی خود قرار می دادند. اما در حال حاضر خود را با دنیایی هماهنگ کرده اند که علوم و فناوری به سرعت در آن پیش می رود و روابط و تعاملات دو جانبه، منطقه ای و جهانی را تحت شعاع قرار می دهد.
در حالی که برخی ابزار های ملی و سنتی دیپلماسی در حال تحول هستند تا علوم را در خود جمع کنند، نهاد های بین المللی علمی نیز در مسیر توسعه قرار گرفته اند تا اهداف دیپلماتیک و سیاست خارجی این قرن مملو از فناوری را تحقق بخشند. در چند ماه گذشته فرصتی ایجاد شد تا برخی از این نهاد ها را بازدید کنم و شاهد تحولات انجام شده در آنها باشم. موضوع مشترک هر یک از آنها این است که حول مسائلی فعالیت می کنند که فراتر از مسائل مربوط به جنگ سرد در نیمه دوم قرن بیستم هستند و تمرکزشان بر چالش های بزرگ بین المللی پیش روی جهان چندقطبی است.
آوریل گذشته در افتتاحیه ی کنفرانس دیپلماسی علم محور که به وسیله ی انجمن توسعه ی مرکز علمی دیپلماسی علم محور ایالات متحده (ای ای ای اس، ناشر علوم و دیپلماسی) برگزار گردید، در مورد چند سازمان قرن بیستمی که در زمینه ی دیپلماسی علم محور قرن بیست و یکم فعالیت هایی داشته اند تبادل نظرهایی به عمل آمد. یکی از سخنرانان همایش فلاویا اشلگل، دستیار فعلی مدیر کل بخش علوم طبیعی در سازمان آمورشی، علمی،و فرهنگی سازمان ملل متحد بود که در خصوص تعهد تقریبا هفتاد ساله ی این نهاد چند جانبه در راستای انجام همکاری های علمی در سراسر جهان به منظور گسترش صلح و رونق اقتصادی صحبت نمود. یونسکو برای ایجاد همکاری های علمی بین شمال و جنوب نقش مهمی ر ایفا کرده است ولی اختلافات دیپلماتیک جاری در ارتباط با آمریکا و عضویت فلسطین در یونسکو شدیدا باعث کاهش بودجه این سازمان گردیده است. این که این سازمان مشکلات مالی خود را چگونه باید یرطرف کند موضوعی مهمی است که دررابطه با فعالیت های آتی خود در زمینه ی دیپلماسی علم محور باید به آن پرداخته شود.
اوایل این ماه توانستم از سازمان تحلیل نظام های کاربردی اتریش واقع در منطقه ای خارج از وین بازدید کنم. هدف اولیه از تشکیل این سازمان که در قصر سابق هاپسبورگ قرار دارد گرد هم آوردن دانشمندان از شرق و غرب جهان برای تبادل نظر در باره ی موضوعات علمی در ابعاد بین المللی بوده است. با پایان یافتن جنگ سرد ماموریت این سازمان به عنوان پل ارتباطی می بایست تغییر کند. به عوض تمرکز بر مناطق پر تنش، امروزه ماموریت آن این است تا دانشمندانی از جنوب و شمال را دعوت کند تا چالش های چند رشته ای و پیچیده جهانی از قبیل آب و هوا، انرژی، و غذا را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهند.
یک هفته پس ازبازدید از قصر بلاور هاف در دومین دوره ی آموزشی سالانه ی ای ای ای اس- تی دبلیو ای اس( آکادمی علوم حهان) در رابطه با دیپلماسی علم محور شرکت کردم. این دوره در تریست ایتالیا بر گزار گردید که منطقه ای ویژه برای سازمان های علمی، از جمله مرکز بین المللی فیزیک نظری(آی سی پی تی) و تی دبلیو ای اس است که بخشی از ماموریت آنها تاسیس سازمانی مرکزی برای گردهم آوری دانشمندان جهان، به اشتراک گداشتن دانش، ظرفیت سازی، و تولید شبکه های گوناگون می باشد. طی جنگ سرد که دغدغه ی محافل علمی عمدتا رقابت و گاهی هم همکاری بین دانشمندان ایالات متحده و شوروی بود تریست نقش ویژه ای را بازی می کرد و محلی برای تربیت و پرورش دانشمندان جهان بود.
آی آی ای اس ای، آی سی تی پی، یونسکو و تی دبلیو ای اس تنها چند نمونه از سازمانهای بیشماری هستند که صرف نظر از روابط سیاسی پرتنش تلاش هایی را برای جمع آوری دانشمندان انجام داده اند. موفقیت آنها را به عنوان سازمان نمی توان به دیپلماسی نسبت داد بلکه این موفقیت ها بر اساس علم و آموزش هایی بوده است که از ماموریت ها و دیدگاه های آنها پشتیبانی می کنند. با این وجود آنها پایه های جنبش دیپلماسی علم محور به حساب می آیند.
در سال های اخیر علوم و دیپلماسی به تعدادی از سازمان های دیپلماسی علم محور توجه ویژه ای داشته اند و نقش آنها را در ایجاد روابط گسترده تر اجتماعی، توسعه ی دانش، و شناخت چالش های مهم جهانی مورد تجزیه و تحلیل قرار داده اند. در حقیقت تمامی سازمان ها اعم از ملی و بین المللی در اکوسیستم دیپلماسی علم محور از اهمیت بسیار بالایی بر خور دار هستند. چگونگی سازش پذیری و واکنش این سازمان ها به چالش های درونی و خارجی در تعیین ارتباط و نفوذ آنها در قرن حاضر تاثیر مثبتی دارند.

دیپلماسی علم و فناوری