چرا دیپلماسی و علم به یکدیگر وابسته هستند؟ (٢)
اشاره: مقاله زیر به قلم رودنی دبلیو نیکولز در تاریخ ۲۵ ژوئن ۲۰۱۵ در سایت foreignaffairs منتشر شده است. این مقاله با بررسی اشکال مختلف دیپلماسی علم و فناوری و آثار آن، لزوم توجه به دیپلماسی علمی را به دولت ها، گوشزد می کند:
توماس جفرسون پتانسیل دیپلماسی علم را کاملا دریافته بود وقتی که
گفت:«روحیه ی برادری علم، همه ی مریدانش را از هر رتبه و طبقه ای، از هر
چهارگوشه ی جهان تحت عنوان یک خانواده، متحد می کند.» نگاهی به تجربیات
گذشته در دیپلماسی علم که توسط اکساندر کینان در اواسط دهه ۹۰ میلادی در
آکادمی علوم نیویورک با حمایت کمیسیون اجتناب از نزاع مرگبار کارنگی رهبری
می شد، ما را به همین ادعا می رساند.
مثلاً کینان دریافت با وجود نزاع بین دو دولت اسرائیل و مصر، دانشمندان
اسرائیلی و مصری طی سال ها بی سر و صدا بر روی اعتلای کشاورزی و بهداشت با
یکدیگر همکاری کردند. بعضی ها معتقدند این پروژه ها بود که یک «صلح سرد» را
بین دو کشور به وجود آورد و موجب تداوم آن شد. صلحی که تا به امروز دوام
آورده است. مثال دیگر را میتوان در مورد فیزیکدانان آمریکا و شوروی جستجو
کرد که در تمام سال های جنگ سرد جلساتی برگزار می کردند. مثلاً کنفرانس های
معروف پوگواش برای بررسی مفهوم بازدارندگی جهت تدوین اقدامات کنترلی به
منظور اجتناب از خطا و همچنین مدون کردن احتمالات واقعی برای کنترل تسلیحات
هسته ای از نمونه های شاخص آن است. اغلب صاحب نظران متفقند که این کانال
های علمی به درک بهتر هر دو دولت درباره ی مخاطرات منجر شد. اکتشافات
پیشروانه دانشمندان و مهندسان حتی منجر به ترک برداشتن دیوار انزوای کره
شمالی شد. یک ائتلاف علمی به رهبری CRDF Global و موسسه آمریکایی پیشرفت
علوم، با همکاری موسسه جامعه کره (Korea Society) و دانشگاه سیاکیوز، در
سال ۲۰۰۹ در پیونگ یانگ و در سال ۲۰۱۱ در آتلانتا دیدار کردند. بعد از قدرت
گرفتن کیم جونگ اون، با تلاش حکومت کره شمالی این ارتباط قطع شد. با این
همه دانشمندان و مهندسان دری را گشودند که ممکن است در آینده دوباره باز
شود.
نتایج واقعی نوع سوم دیپلماسی علمی تا حد زیادی مورد بحث و جدل بوده است.
آن هایی که به شدت واقع گرا هستند استدلال میکنند که تبادلات علمی برای
بهتر کردن ارتباطات، عامل قطعی به حساب نمی آیند. این افراد میگویند تا
زمانی که یک پیشرفت اساسی سیاسی حاصل نشود – که این پیشرفت ها دلایل
اقتصادی یا راهبردی دارند و به علم مربوط نمیشوند – روابط دیپلماتیک قطعاً
در بن بست باقی خواهد ماند. به راستی کارهای اعتمادساز علمی نوشدارو یا
اکسیر قطعی نیستند. مثلاً گفتگوهای طولانی مدت با شوروی بر سر سلاح های
شیمیایی و بیولوژیک نشان داد که ارتباطات علمی با تقلب های آشکار و انکار
آن ها سازگار نیست. از همین رو فرید زکریا در کنفرانسی که برای بررسی یافته
های کینان برگزار شده بود خاطر نشان کرد که باید «بین دانشمند به عنوان یک
متخصص و دانشمند به عنوان شهروند» تفاوت قائل شد. او در ادامه معتقد است:
«دانشمندان وقتی دارند در مسائل سیاسی داخل میشود باید این دو مفهوم و
تفاوتشان را بپذیرند.»
این حرف درست است، اما به معنی آن نیست که دیپلماسی علمی، در شکل سوم خود،
ارزشمند نیست. مشاوره های دانشمندان به دیپلمات ها همچنان ضروری است.
صدقه لازم نیست!
با وجود تمام بحث و جدل ها در مورد دستاوردهای تجارب گذشته در دیپلماسی
علمی، خوب است به مناسبات چند سال اخیر مخصوصاً با چین، هند و جهان عرب
نگاهی داشته باشیم.
حتی با وجود این که چین و هند برتری اقتصادی و سیاسی آمریکا را به چالش
میکشند، می شود با آن ها بر سر منافع مشترک همکاری کرد. سرمایه گذاری چین
بر روی علم و فناوری هر سال با نرخ دو رقمی در حال افزایش است. سال هاست که
به این صورت بوده است. این سرمایه گذاری ها حالا ۲ درصد از تولید ناخالص
ملی چین را از آن خود کرده و این نرخ در حال افزایش است. مقایسه کنید با
نرخ مشابه در آمریکا که ۲٫۸ درصد است و ثابت مانده است. با این حال پکن
همچنان آزادی را برای تمام قشر تحصیلکرده و روشنفکرش محدود کرده. وضعیتی که
کار را برای راهبران تحقیقاتی و پژوهشی چین و دانشمندان جوان مستعد آن ها
برای برقراری تبادل نظر آزادانه با همتایان غربی خود سخت تر کرده است. در
نهایت این سلب آزادی ها موجب بالا رفتن نارضایتی در این قشر می شود و به
اقتصاد چین ضربه خواهد زد. تحقیقات مشترک روی اصلاح ژنتیک بذر غلات برای
بالا بردن بهره وری محصولات کشاورزی و غذایی، گزینه ی هوشمندانه ای برای
دیپلماسی علمی است که آمریکا میتواند در آینده بر روی آن تمرکز کند.
از
طرفی هند دریایی از استعدادهای غنی در حوزه IT، علوم ماهواره ای و زیست
فناوری است. دولت هند کمتر از یک درصد تولید ناخالص ملی خود را صرف علم و
فناوری می کند با این حال نرخ متوسط جهانی در تولید مقالات و نشریات علمی،
ثبت الگو و پرداخت هزینه برای کارهای دانشمندان را پشت سر گذاشته است. هند
باید سیستم آموزشی قوی تری را در همه سطوح به کار گیرد. تمایل مشهود نخست
وزیر هند برای برقراری ارتباط با غرب همکاری های علمی را سرعت می بخشد.
همکاری هایی که به طور خاص در حوزه های تولید انرژی صلح آمیز هسته ای،
افزایش تولید آب شیرین و انجام تحقیقات در مرز علوم اخترشناسی، مغزهای
متفکر هندی را مشغول خود کرده است.
ادامه دارد…
